Paralel
1. PARALELLER (ENLEM)Kutuplara eşit uzaklıktaki nok-taların birleştirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekva-tor denir. En geniş paralel dairesi olan Ekvator yerküreyi Kuzey Yarımküre ve Güney Yarımküre olmak üzere iki eşit yarımküreye böler.
Ekvator’a paralel olarak çizildiği varsayılan hayali çemberlere paralel denir.
Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir. Enlem herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle Ekvator düzlemi arasındaki açıdır. Enlem, derece, dakika ve saniye olarak ifade edilir. Bir yerin enlem dereceleri verilirken, han-gi yarımkürede olduğunun da belirtilmesi gerekir. Örneğin Ankara yaklaşık 39° 56’ kuzey enlemi üzerinde bulunur.
Paralellerin Özellikleri:
1.
En büyük paralel dairesi olan Ekvator, başlangıç paralelidir.
2. Ekvatorun kuzeyindeki 90, güneyinde 90 olmak üzere 180 paralel vardır.
3. Dünya’nın şeklinden dola-yı, Ekvator’dan kutuplara doğru gittikçe paralellerin boyları kısalır ( Ekvator 40 076 km, 15° paraleli 38 000 km, 30° paraleli, 34 700 km, 45° paraleli, 28 450 km, 60° paraleli 20 000 km, 75° paraleli 10 400 km’dir. Kutup noktalarının boyutu sıfırdır.).
1. Paralellerin numaraları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe büyür.
2. Paraleller 180° lik meridyen yayının 1° lik arayla eşit parçalara bölünmesi sonucunda çizilir. Daha ayrıntılı yer belirtmek için her derece 60’ ya her dakika 60” ye bölünür.
3. Paraleller D-B doğrultusunda uzanırlar ve birbirlerini kesmezler.
4. 90° paralelleri nokta halindedir.
5. Paralellerin dönüş hızları Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Kutuplarda bu hız sıfırdır.
6. Ekvator’la dönenceler arasında kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir.
1. Bazı paraleller özel isimler alırlar.
Ø 0° paraleli Ekvator
Ø 23° 27’ kuzey paraleli Yengeç Dönencesi
Ø 23° 27’ güney paraleli Oğlak Dönencesi
Ø 66° 33’ kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi
Ø 66° 33’ güney paraleli Güney Kutup Dairesi
Ø 90° kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktası
Ø 90° güney Paraleli Güney Kutup Noktası
Dönenceler: Ekvator’un 23027’ kuzey ve güneyinde bu-lunan paralel dairelerine dönenceler denir. Yer ekseninin eğik olmasından dolayı, yıl içerisinde Güneş ışınlarının 90°’lik açıyla düştüğü yerler değişir. Dönenceler, Güneş ışınlarının 90°’lik açıyla düştüğü yerlerin sınırını oluşturur. Güneş ışınları sadece iki dönence arasında kalan yerlere yılda iki defa 90°’lik açıyla düşer. Bunun dışında kalan yerlere hiçbir zaman 90°’lik dik açıyla düşmez.
Kutup Daireleri: Ekvatorun 66°33’ kuzey ve güneyinde bulunan paralel dairelerine KutupDaireleridenir. Yer ekseninin eğik olmasından dolayı yazın gündüz süresi; kışın da gece süresi 24 saati aşar. Yani yazın 24 saati aşkın bir süre Güneş ufukta kalır ve batmaz; kışın da 24 saati aşkın bir süre Güneş doğmaz. Bu durum sadece kutup daireleriyle kutup noktaları arasında kalan yerlerde gerçekleşir. Kutup Daireleri, gece veya gündüz sürelerinin 24 saati aştığı yerlerin sınırlarını oluşturur.
11. Komşu iki paralel arasındaki mesafe her yerde eşit olarak kabul edilir ve yaklaşık olarak 111 km’dir. Bundan yararlanarak aynı boylam üzerinde yer alan iki nokta arasındaki mesafe kolayca hesaplanabilir. Bunun için:
Ø İki merkez arasındaki paralel farkı bulunur. Aynı yarım küredeyseler büyük değerden küçüğü çıkarılır. Farklı yarım küredeyseler iki değer toplanır.
Ø Bulunan fark sabit 111 sayısıyla çarpılır. Böylece aralarındaki uzaklık km cinsinden bulunmuş olur.
Enlemin etkileri
Ø İklimi
Ø Güneş ışınlarının geliş açısını
Ø Gölge boyunu
Ø Sıcaklık dağılışını
Ø Buharlaşmayı
Ø Yağış çeşidini ve rejimini
Ø Akarsu rejimini
Ø Toprak çeşidini
Ø Tarım ürünlerinin çeşitliliğini
Ø Kalıcı kar sınırının yüksekliğini
Ø Dünyanın dönüş hızını
Ø Deniz suyunun tuzluluk ve sıcaklığını
Ø Gece ile gündüz arasındaki zaman farkını
Ø Yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını
Ø Yerleşme biçimini
Ø Nüfus dağılışını
Ø Sanayi faaliyetlerini
Ø Bitki örtüsünün çeşitliliğini,
K-G yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde iklim çeşitliliği fazla olduğundan bitki ve tarım ürünlerinin çeşitliliği de artar. Özellikle iklim ve bitki çeşitliliği Ekvatoral ve Kutup kuşağı arasındaki geçiş özelliği taşıyan Orta kuşakta artmaktadır.
Ülkenin D-B doğrultusunda geniş alan kaplaması iklim çeşitliliğine neden olmadığı için bitki ve tarım ürünleri çeşitliliğine neden olmaz.
KYK’de görülen iklim ve bitki türlerinin benzeri GYK’de görüldüğü için iki yarımkürede uzanan alanlardan sadece birisi alınır.