| Bu sayfadasın : Buyuk hun devleti | | Bugün :3 | | Klik :9 | | Online : |




GORAVAWEP

Buyuk hun devleti


 

Büyük Hun İmparatorluğu
(Hiung-nu)
"1969 TRT Türk Tarihi Takvimi"ne göre "Büyük Hun İmparatorluğu" bayrağı

Büyük Hun İmparatorluğu'nun en geniş sınırları
Yönetimi Boylar birliğine dayanan "Konfederatif" birlik
Devlet başkanı Tanhu
Başlangıç tarihi M.Ö. 220 (M.S. 56'da ülke Batı ve Doğu olarak ikiye ayrıldığından Doğu Hun hanedanlığı olarak devam etmiştir.)
Yıkılış tarihi M.S. 48 (Doğu Hunları; Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır)
İlk hükümdarı Bilinen ilk hükümdarı Teoman
(M.Ö. 220 - M.Ö. 209)
Son Hükümdarı Vutatiho Yabgu
(M.S. 46)
Önceki devlet BİLMİYORUZ
Sonraki devlet Kuzey Hiung-nu
Güney Hiung-nu
düzenle


Büyük Hun İmparatorluğu (Çince: 東匈奴, anlamı: Doğu Hiung-nu), M.Ö. 220 yılında Hiung-nu'lar tarafından kurulan ilk imparatorluktur. En yaygın teze göre, Türk ve Moğol boylarından oluşmakta idi.

Hiung-nu adına ilk olarak M.Ö. 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Savaşı'nda ve bunun sonucunda yapılan anlaşmada rastlanmaktadır. Hiung-nular günümüzün Moğolistan bölgesinde; Çin'in kuzeybatısında yaşamlarını sürdürmekteydiler. Bilinen ilk imparatorları Teoman(Tuman)'dır. En büyük imparatorları ise, Mete'dir. Çinliler önüne geçemedikleri Hiung-nu'ların saldırıları ardından "Büyük Çin Duvarı" (Çin Seddi)'ni inşa etmek zorunda kalmıştır(M.Ö. 214). Bu yapı günümüzde halen bir dünya harikası olarak kabul edilmektedir. Ming Hanedanı döneminde de yenilenen büyük duvarın birçok kısmı sağlamlığı ile günümüzde hala ayakta kalmıştır. Hiungnu'lar en parlak dönemini Mete zamanında yaşamıştır[kaynak belirtilmeli]. Mete orduyu onluk, yüzlük (Bölük), binlik ve onbinlik (Tümen) birimlere ayırmıştır. Bu sistem günümüzde de uygulanmaktadır. Öyle ki Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak (M.Ö. 209) Mete'nin tahta çıkış tarihi kullanılmaktadır.Konu başlıkları [gizle]
1 Bozkırların İmparatorluğu
1.1 Devletin liderleri
1.2 Kültür
1.3 Devlet Yönetimi
1.4 Ordu
2 Onlu Sistem
3 Mete'nin bir mektubu
4 Soyağacı
5 Kaynakça

Bozkırların İmparatorluğu [değiştir]

Kuruluşu hakkında kesin bilgiler yoktur. M.Ö. 220 yılında Teoman tarafından kurulduğu kabul edilir. Teomandan sonra devleti büyük bir imparatorluk haline getiren Mete'dir. Türk ve Moğol boylarını bir çatı altında toplayan[kaynak belirtilmeli] Mete, İpek yoluna egemen olmak için Çin ile savaşmıştır. M.Ö. 200 yıllarında Çin'i yenilgiye uğratarak vergiye bağlamıştır. M.Ö. 187 yılında Çin İmparatorluk ordusunu, ki başında Ka-o-ti bulunmaktadır, Pa-i-Teng sefereinde 10 bin kişilik disiplinli ve düzenli ordusuyla yenilgiye uğratmıştır. Bu çin ordusunun sayısının bazı kaynaklarda 200 bin bazı kaynaklarda ise 35 Tümen yani 350 bin olduğu yazmaktadır. Mete devrinde Sibirya, Çin Denizi, Japon denizi ve Hazar Denizi arasında kalan tüm topraklara hakim olunmuştur.

Metenin Çin'i topraklarına bağlamayıp, vergi almak suretiyle yönetmesi sebebi, Çin yerleşik hayatı ve siyasi etkisinden uzak durma olarak yorumlanır. Bunun yanında Çin'in kalabalık nüfusu altında Hunluk özelliklerini kaybetmek istememiştir.
 
Hunlardan kalan bir kemer tokası

Metenin ölümünden sonra bir süre daha gücünü koruyan devlet, Çinli prenseslerle evlenme geleneği ile Çinli prenseslerin casusluk faaliyetleri, Hun boyları arasındaki iktidar kavgaları, Çinin İpek yolu üzerinde gittikçe siyasi nüfuzunu arttırması gibi nedenlerle M.Ö. 46 yılında Doğu Hiung-nu ve Batı Hiung-nu olmak üzere ikiye ayrıldı. Bu ikiye ayrılışın nedenlerinden birisi de Büyük Hun Devleti'nin başında bulunan Ho-han-ye' nin ekonomik sıkıntıları da neden göstererek Çin egemenliğine girmek istemesidir ki, bu düşünceyi kardeşi Çiçi, "atalarına saygısızlık" olarak kabul edip esaret altına girmeyi reddetmiştir.

Bu sebeple bir kısımı, şimdiki Batı Türkistan yöresine çekilerek yönetimden ayrılmışlardır ve Çiçi yönetiminde Talas'ın batısına egemen olmuşlardır. Tarihi süreçte Akhunların ve Hun İmparatorluğunun kurulmasında etkin rol oynamışlardır[kaynak belirtilmeli]. Batı Hiung-nu başında bulunan Çiçi'nin Çin'e karşı verdiği mücadelede kısa bir süre sonra başarısız olduğu görülmüştür. Zira Çiçi, Çin ile mücadelede eski Hun savaş taktiklerini bırakarak bir şehir kurup burayı kale haline getirerek savunma savaşı yapmayı yeğlemiştir. Bu kendisinin birinci hatasıdır. Yenilgisinde etkili olan diğer hata ise emri altında bulunan askerlere çok sert davranmasıdır.

Doğu Hiung-nu ise, Ho-Han-ye yönetiminde Talas'ın doğusunda asıl mirasçılar olarak M.S 48 yılına kadar hüküm sürmüştür. Çin'in siyasi hareketleri sonucu, M.S. 48 yılında Doğu Hiung-nu bölünme sürecine girmişlerdir. Nihayetinde Güney ve Kuzey Hiung-nu olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. Kuzey Hiung-nu tanhu Pi yönetiminde Moğol ve Sibirya stepleri çevresinde 156 yılına kadar devam etmiştir. Güney Hiung-nu ise, Panhu yönetiminde Uygur havzasında ve Çine yakın bölgelerde 216 yılına kadar devam etmiştir.

Doğu Hiung-nu kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmasının sebebi; Panhu yönetimindeki Hiung-nu'ların Çin'in siyasi üstünlüğünü kabul etmesine rağmen, yeğeni Pi yönetimindeki Kuzey Hiung-nular'ın Çin üstünlüğünü kabul etmeyişidir.

Güney Hiung-nu yıkılması sonunda Çin siyasi egemenliği çerçevesinde Çinlilerce, Çin ülkesine tampon maksatlı[kaynak belirtilmeli] birçok küçük Hun devleti kurulmuştur[kaynak belirtilmeli]. Bu Hun devletleri Göktürk siyasi üstünlüğüne kadar devam etmiştir[kaynak belirtilmeli].
Devletin liderleri [değiştir]

Çin kaynaklarında Hun (Hiung-nu) devletinin yöneticileri Tanhu (Şanyu) olarak anılmaktadır. Bu kelimenin komutan yada imparator gibi bir anlamı olduğu tahmin edilir.[1] Çin kaynaklarında Mete Modu Danyu diye geçmektedir.
 
M.Ö. 46 Büyük Hun İmparatorluğunun Doğu ve Batı olmak üzere birinci bölünüşü, Çiçi yönetimindeki Batı Hiung-nu kısa sürede dağılmışlar ve çevre ülkelere göçmüşler. Doğu Hiung-nu ise Ho-Han-Ye idaresinde Büyük Hun olarak sürmüştür.
Toman (Teoman) Tanhu 頭曼單于 tóumàn dānyú (? [2]-M.Ö. 209)
Motun (Mete) Tanhu 冒頓單于 mào dùn dān yú (M.Ö. 209 - M.Ö. 174)
Lao-şang Tanhu 老上單于 lǎoshàng dānyú (M.Ö. 174 - M.Ö. 161)
Çun-çen (Kün) Tanhu 軍臣單于 jūnchén dānyú (M.Ö. 161 - M.Ö. 126)
İ-çi-hsien (İçihise) Tanhu 伊稚斜單于 yīzhìxié dānyú (M.Ö.126 - M.Ö. 114)
Wu-Weri (Uvey) Yabgu (M.Ö. 114 - 105)
Wu-Şih-Lu-Erh (U-Su-Liu-Usilu) Yabgu (M.Ö. 105 - 102)
Çü-Li-Hu (Hiü-Li-Hu-Güylihu) Yabgu (M.Ö. 102 - 101)
Çü-Ti-Hu (Tsie-Ti-Heu-Tsüydiheu) Yabgu (M.Ö. 101 - 96)
Hu-Lu-Ku-(Hu-Lo-Ku = Hulugu) Yabgu (M.Ö. 96 - 85)
Khuandi Yabgu (M.Ö. 85 - 68)
Khuyluy Yabgu (M.Ö. 68 - 60)
Uven-Güydi Yabgu (M.Ö. 60 - 58)
Khukhasie Yabgu (M.Ö. 58 - 56)
Çiçi Yabgu (M.Ö. 56 - 46) Çiçi ve oğulları Batı Türkistan[kaynak belirtilmeli]'a çekilmiş ve Talas'ın batısını yönetmiştir.
Ho-Han-Ye (M.Ö. 56 - 31)
Joti Yabgu (M.Ö. 31 - 20)
Seuse - Joti Yabgu (M.Ö. 20 - 12)
Çeya - Joti Yabgu (M.Ö. 12 -
Üçjolu - Joti Yabgu (M.Ö. 8 - M.S. 13)
Uluyjoti Yabgu (13 - 18)
Şikao-Joti Yabgu (18 - 46)
Vutatiho Yabgu (46)
Kültür [değiştir]

Hiung-nu'lar kendi belgelerini bırakmadığı için arkeolojik deliller dışında Çin kaynaklarına bakılmaktan çare yoktur. Hiung-nu'lar özelliklerinden bir kaç örnek:
Gençlerin önemsenmesi ve yaşlıları önemsenmemesi
Reisi vefat edince, yerine oturan oğlunun kendi anası dışındaki babasının kadınlarını alması

Ancak bu özellikler sadece Hiung-nu'lar değil, diğer göçebe kabileler için de geçerlidir. [kaynak belirtilmeli] Ayrıca bunların Çin medeniyetin ahlak anlayış ve mantığına aykırı olduğu için Çin kaynaklarında Hiung-nu'ların gelenek ve göreneklerinden bahsedilken eleştiri içerikli cümleler kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Hiung-nu'ların dini, Şamanizm ve Tanrı (Tengri) inancı olup, yılda üç kez büyük ayinî bayram düzenliyordu.[kaynak belirtilmeli]

Alkeolojik kazıların sonucuyla Hiung-nu'ların başkentinin Ulan Batur (Moğolca: Улаанбаатар; Ulaanbaatar)'un kuzeyinde bulunan Noin-Ula Kurganınında olduğu saptanmaktadır. Ve kurganlarından kazılan Hiung-nu'ların tekstillerin eski Fars ve Yunan kültürünün etkisi tespit edilmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Devlet Yönetimi [değiştir]

Hun devleti başında bulunan kişi " tan-hu" ya da "şen-yu" olarak anılıyordu. Tanhu sözcüğü bir unvan olarak " sonsuz genişlik" anlamına gelmektedir. Hükümdarlık da kut anlayışı egemendi. Hükümdarlığın tanrıdan geçtiği görüşü vardı. Ülke, töre hükümlerine göre yönetilirdi. Şenyunun görevi, ülkede dirliği sağlamak, adaleti gerçekleştirmek, orduya komuta etmek, meclisi yönetmek olarak sıralanabilir. Hükümdarlık babadan oğla geçmektedir. Ülke oğullar arasında doğu, batı, merkez olarak miras bırakılmaktadır. Hükümdarın eşine "ka-tun"(hatun) denirdi. Yönetimde söz sahibiydi. Ülkenin doğusunu yönetmek üstünlük belirtisiydi. Büyük Hun Devleti'nde üç meclis bulunuyordu.[kaynak belirtilmeli]
1. Meclis: Dini nitelikte konular tartışılır. Yılın ilk aylarında toplanırdı.[kaynak belirtilmeli]
2. Meclis: Haziran ayında toplanır ve devlet işleri görüşülürdü.[kaynak belirtilmeli]
3. Meclis: Sonbaharda toplanılır ve askeri işler görüşülürdü.[kaynak belirtilmeli]

Devamlı devleti yöneten " seçkinler meclisi" vardı. Bu meclise "toy" denilmekteydi. Danışma meclisine ise "ayuki" denilmekteydi.[kaynak belirtilmeli]
Ordu [değiştir]
a. Hun ordusu ücretli değildi.
b. Hun ordusunda kadın-erkek asker sayılır, her an savaşa hazır bulunurdu. (ordu-millet anlayışı)[kaynak belirtilmeli]
c. Hun ordusunun temeli atlı askerlere dayanırdı.
d. Ordu tümen sistemine göre teşkilatlanmıştır. (10.000 kişi)
e. Kullanılan araçlar: ok ve yaydı. Yakın dövüşte kılıç, kargı kullanılırdı.
f. Savaş stratejisi; keşif seferleri ve yıpratma savaşları olarak ikiye ayrılıyordu.[kaynak belirtilmeli]
g. Sahte geri çekilme ve turan taktiği teknikleri kullanıldığı Çin kayıtlarından öğrenilmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Onlu Sistem [değiştir]

M.Ö. 209'da orduyu on ve onun katmanlarına göre düzenleyen Mete Han Türk Kara Kuvvetleri'nin de temelini atmıştır. Bu tarih günümüzde Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluşu olarak kabul edilmektedir.
Mete'nin bir mektubu [değiştir]

Metenin Çin İmparatoruna yazdığı mektup:

Yay çekebilen ve kullanabilen tüm kavimler Hun olarak bir tek aile halinde birleştirildiler. Artık Hun ülkesinde küçükler büyümeleri için gerekli çevreyi elde edecekler; yaşlılar ve büyükler ise kendi yurtlarında sessiz ve rahat yaşayacaklardır. Nesillerden nesillere bütün Hunlar barış ve mutluluk içinde kalacaktır. Tanrı'nın lütuf ve inayeti ile subay ve askerlerimin üstün yetenek ve erdemleri ile dayanıklı atlarımın üstün gücü ile Kuşhanları ezerek yendim. Çin sınırındaki bütün küçük devletler ile, bütün Orta Asya halkları düzene kavuşturuldu. Bunların hepsi artık Hun oldular. [kaynak belirtilmeli]
Soyağacı [değiştir]
Daha çok bilgi için: Hiung-nu tanhular listesi                                          

                  Hiung-nu'lar                 

                                            

                  Büyük Hun İmparatorluğu
Doğu Hiung-nu
(Toman, Motun)
(M.Ö.220 - M.Ö.46)                 

                                                
                      
                                              

      Batı Hiung-nu
(Çiçi)
(M.Ö.46-M.Ö.36)               Doğu Hiung-nu
(Ho-han-ye)
(M.Ö.46 - M.S.48)         

                                                  
                  
                                                

                    Kuzey Hiung-nu
(Panu)
(M.S.48 - 156)           Güney Hiung-nu
(Pi)
(M.S.48 - M.S.216) 

                                              

                                              

                                                
              
                                                

                                                

      Avrupa Hunları
(tartışmalı)       Akhunlar
(tartışmalı)           Beş Barbar Onaltı Krallık
(M.S.309 - M.S.439) 

                                    

2010'DA 52009 ziyaretçi (101936 klik) kişi burdaydı!


Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol